Çeviriyorum, Öyleyse Tek Kültürün Ötesinde, İki Kültürün Arasında, Üçüncü Kültürün Ortasındayım

Şebnem Bahadır

Günümüzde karmaşıklık, çokboyutluluk ve melezlik sadece toplumsal yapıları ve kültürel oluşumları etkilemekle kalmıyor. Ülkelerin siyaset ve hukuk sistemlerini zorluyor. Aydınlanma ve bilgilen(ebil)me inancına dayalı eğitimi sarsıyor. Birçok bilim dalının kapılarını farklı ve birbirine zıt bakışlara açıyor. Sömürgecilik sonrası ortaya çıkan kuramlar ve dünya görüşleri, yapısökücü yaklaşımlar ışığında gelişen tartışmalar özellikle insan bilimleri ve sosyal bilimler alanlarında kültür ve kimlik konularında yeni arayışlara yol açıyor. Çeviribilim de bundan payını alıyor. Bu etkileşimlerin sonucunda bazı çeviri kuramcı ve uygulamacılarında 'araştıma nesnelerine' karşı bakış açılarında önemli bir değişim yaşanıyor: Çeviri hem toplumsal hem bilimsel bir olgu olarak açıklanması zor, yaşamın nerdeyse her boyutunu etkileyen bir süreç, epey karmaşık ve çokboyutlu bir ürün olarak ele alınmaya başlanıyor. Çevirmenin görevini, kusursuzluğa ve eksiksizliğe öykünen dilsel aktarım olarak tanımlayan, kimliğini ve konumunu bir dilde söylenenin aynısını öteki dilde söylemesi beklenen canlı bir fotokopi makinesine benzeten düşlerden (ya da karabasanlardan) uzaklaşılıyor. Çeviribilim başından beri, bilimsel nesnesi olan çevirinin yapısı ve konumu gereği, değişik disiplinlerle etkileşimden beslenen, birçok disiplinin yöntemlerinden yararlanarak artık kendi yolunu çizmiş olduğu halde bu alanlardan esinlenmeyi sürdüren bir bilim dalı.

'Bilimsel serüveninin' başında daha çok bir bilim dalının, dilbilimin egemenliği altındayken daha sonraları felsefe, psikoloji, sosyoloji, etnografya, antropoloji, siyasetbilim, yazınbilim gibi daha başka disiplinlerin yöntem ve kuramlarından da yararlanarak Kaindl'in deyimiyle dilbilimin "emperyalist" etkisinden kurtulup farklı disiplinlerden yöntem ve kuram "ihraç etme" yoluna başvurur.... (devamı için)

Bu yazı daha önce, Varlık dergisi için Dilek Dizdar ve Ayşe Banu Karadağ'ın yayına hazırladığı "Kültürlerarası Etkileşim Aracı Olarak Çeviri ve Çeviribilim" adlı dosyada yayınlanmıştır. Varlık, Ocak 2004, s. 24-29.